Als inleiding voor deze serie belichten we drie belangrijke principes van groepsdynamiek.
Drie principes van groepsdynamiek
𝟏: Iedereen vult zijn ruimte in met eigen normen.
Elke persoon brengt unieke normen, waarden en overtuigingen mee in een groep. Hoe je een taak uitvoert, weerspiegelt wie je bent en wat je belangrijk vindt. Dit zorgt voor unieke bijdragen, maar kan ook leiden tot verschillende interpretaties binnen de groep.
𝟐: Wederzijdse beïnvloeding.
Alles wat je doet of zegt, beïnvloedt anderen in de groep, of je je daar nu bewust van bent of niet. Zelfs een stilte kan de sfeer in een ruimte drastisch veranderen, zoals blijkt tijdens reflectieve momenten in bijvoorbeeld een schoolbijeenkomst. Deze subtiele interacties vormen de dynamiek van de groep.
𝟑: Behoefte aan controle en veiligheid.
Mensen zoeken veiligheid binnen een groep, maar willen tegelijkertijd ook controle en invloed uitoefenen. Dit spanningsveld kan leiden tot sociale conformiteit: we passen ons gedrag aan om geaccepteerd te worden, maar dit kan de groepsdynamiek zowel versterken als beperken.
Groepsdynamiek: krachtig en vaak onbewust
Groepsdynamiek bepaalt hoe een groep functioneert. De ene groep kan een positieve, stimulerende dynamiek hebben, terwijl een andere worstelt met conflicten of stagnatie. Het begrijpen van deze basisprincipes is essentieel om te zien wat er in een groep gebeurt en waarom. Ze vormen het fundament voor het creëren van succesvolle en evenwichtige groepen.
In deze serie praktische inzichten gebaseerd op hoofdstuk 4 uit het boek Groepsdynamiek in het Onderwijs gaan we deze keer in op gewoontevorming in relatie tot de effectiviteit van het sturen van groepsprocessen.
In het klaslokaal draait het niet alleen om individuele prestaties, maar vooral om hoe leerlingen als groep samenwerken en leren, tenminste dat vind ik. Groepsdynamiek speelt een cruciale rol bij het vormen van gewoonten die het leerproces beïnvloeden. In deze post onderzoeken we hoe leerkrachten positieve leerroutines en gedragsnormen kunnen bevorderen door groepsprocessen effectief te sturen. We belichten ook de variabiliteit in de tijd die nodig is om nieuwe gewoonten te vormen, gebaseerd op de studie van Lally et al. (2010).
Het onzichtbare maar krachtige effect van groepsdynamiek
Groepsdynamiek omvat de processen die bepalen hoe individuen in een groep met elkaar omgaan, samenwerken en communiceren. Het is een krachtig fenomeen dat diepgaande invloed heeft op het vormen van gewoonten, zowel individueel als collectief. Zodra leerlingen deel uitmaken van een groep, wordt hun gedrag beïnvloed door de interacties, verwachtingen en sociale normen binnen die groep.
Leerkrachten die zich bewust zijn van deze dynamiek, kunnen dit proces actief sturen door positieve gedragingen en gewoonten te modelleren en te versterken. Denk aan de invloed op gewoonten zoals op tijd komen, actief deelnemen aan de les, samenwerken en doorzetten bij moeilijkheden. Groepsnormen ontstaan vaak onbewust, maar met de juiste begeleiding kunnen ze bewust worden bijgestuurd om gewenst gedrag te bevorderen.
Gewoontevorming: een product van herhaling en sociale beïnvloeding
Gewoonten zijn gedragingen die door herhaling automatisch worden, en de groep speelt hierbij een belangrijke rol. Wanneer een leerling merkt dat bepaalde gedragingen—zoals stilte tijdens het zelfstandig werken of op tijd zijn bij aanvang van de les—worden gewaardeerd en beloond door de groep, neemt de kans toe dat deze gedragingen een gewoonte worden. Omgekeerd kunnen ongewenste groepsnormen, zoals storend gedrag of passiviteit, zich ook snel verspreiden als ze door de groep worden geaccepteerd.
Variabiliteit in gewoontevorming
Hoewel gewoontevorming vaak wordt gezien als een lineair proces dat door herhaling ontstaat, toont onderzoek aan dat de tijd die nodig is om een nieuwe gewoonte te ontwikkelen sterk kan variëren. Uit de studie van Lally et al. (2010), waarin de gewoonten van 96 deelnemers over een periode van 12 weken werden gevolgd, blijkt dat het vormen van een nieuwe gewoonte tussen de 18 en 254 dagen kan duren. Deze variabiliteit hangt af van:
- Moeilijkheid van het nieuwe gedrag: Complexere gedragingen vergen meer tijd en herhaling om automatisch te worden.
- Type motivatie: Intrinsieke motivatie—gedreven door persoonlijke interesse of plezier—leidt vaak tot snellere gewoontevorming dan extrinsieke motivatie, die afhankelijk is van externe beloningen of druk.
- Persoonlijke context: Individuele verschillen, zoals omgeving, persoonlijke omstandigheden en eerdere ervaringen, beïnvloeden hoe snel iemand een nieuwe gewoonte aanleert.
Gewoontevorming is maatwerk en kan voor elke leerling en elke groep anders zijn. Het is van belang dat leerkrachten met deze variabiliteit rekening houden en begrijpen dat sommige leerlingen meer tijd en ondersteuning nodig hebben om nieuwe gedragingen te integreren.
Lally, P., van Jaarsveld, C. H. M., Potts, H. W. W., & Wardle, J. (2010). How are habits formed: Modelling habit formation in the real world. European Journal of Social Psychology, 40(6), 998–1009. https://doi.org/10.1002/ejsp.674
🔗Meer weten? Verdiep je in dit onderwerp en haal meer uit uit je groep(en).
📘Lees het boek: Groepsdynamiek in het Onderwijs voor praktische tips en diepgaande inzichten.
🎧Luister naar de podcast: De Leerzame Stroom met Yvonne Casteleijn-Walraven en Arco Verhoeks voor inspirerende gesprekken over effectieve groepsbegeleiding. In deze podcast gaan ze in gesprek met Thomas de Meulder, een van de schrijvers van het boek.
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Ut elit tellus, luctus nec ullamcorper mattis, pulvinar dapibus leo.