Een ‘speelkriebel’ verwijst naar de unieke betekenis die een kind toekent aan een object of situatie. Het aanpassen van bewegingsactiviteiten aan de leerwensen van kinderen gebeurt vaak intuïtief, op basis van gevoel. Voor een optimale ontwikkeling in beweging is het cruciaal om goed aan te sluiten bij de interesses, wensen, en beweegmogelijkheden van de kleuter.
De ontwikkelingstrajecten van kleuters zijn sterk bepalend voor het ontstaan van hun kenmerkende ‘speelkriebels’. Door activiteiten regelmatig te herhalen, wordt duidelijk dat ontwikkelende kleuters nieuwe speelkriebels ontdekken. Neem bijvoorbeeld het gebruik van een hoepel als een plaatsbepaler bij een tikspel: oudere kleuters begrijpen deze functionele toepassing. Jongere kleuters zien deze functie wellicht ook, maar de aantrekkingskracht van de hoepel om er mee te gaan spelen is groter.
Binnen het concept van speelkriebels onderscheiden we vijf essentiële ontwikkelingslijnen die de groei van kinderen in hun interactie met de bewegingsomgeving beschrijven:
- Openstellen en richten tot de beweegomgeving: Deze lijn beschrijft hoe kinderen leren zich open te stellen en te focussen binnen hun bewegingsomgeving.
- Toenemende beweegvaardigheid: Kinderen ontwikkelen gaandeweg complexere bewegingsvaardigheden.
- Van uitgelokt bewegen naar zelfontworpen uitdagingen: Aanvankelijk reageren kinderen vooral op uitdagingen die door anderen zijn opgezet, maar geleidelijk beginnen ze hun eigen bewegingsuitdagingen te ontwerpen.
- Onderscheiden van steeds meer en verschillende betekenissen: Naarmate kinderen ouder worden, zijn ze in staat om meer en diversere betekenissen te verbinden aan hun bewegingsactiviteiten.
- Verschuivend motief om zich in toenemende mate op het samenspelen te richten: In de loop van de tijd verschuift de focus van individueel spel naar meer samenwerking en interactie met anderen.
Deze ontwikkelingslijnen helpen inzicht te geven in hoe kinderen zich aanpassen en evolueren in hun spel en interactie met de bewegingsomgeving.
In dit blog zullen we dieper ingaan op het eerste aspect van de speelkriebel: de wijze van openstellen en richten tot de bewegingsomgeving. We zullen verkennen hoe dit fundament van interactie met de omgeving essentieel is voor de ontwikkeling van bewegingsvaardigheden en hoe het kinderen helpt om hun fysieke en sociale omgeving beter te begrijpen en daarin te functioneren.
Deze ontwikkelingslijn start bij het ontdekken en experimenteren en gaat vervolgens over in herhalend en spelend handelen. Het proces van ontdekken concentreert zich op vragen als: Wat doet dit voorwerp? Wat vertelt het mij? Welke handelingsmogelijkheden biedt deze situatie, oftewel, wat kan ik ermee doen? Dit stimuleert kinderen om hun omgeving actief te verkennen en te interpreteren, en leert ze creatief en doelgericht met hun bewegingsmogelijkheden om te gaan.
Ad 1: Wijze van openstellen en richten tot de beweegomgeving
Voorbeeld – Op ontdekkingsreis met de bal
Math heeft zijn aandacht gericht op een grote mand gevuld met allerlei verschillende soorten en maten ballen. Thuis heeft hij niet zo’n uitgebreide collectie. Eén voor één test hij elke bal; hij onderzoekt of de bal hard of zacht is, bekijkt of de bal weer omhoog stuitert wanneer hij deze laat vallen. Hij probeert uit wat er gebeurt als hij een bal rolt en ontdekt welke ballen geschikt zijn om te koppen. Elk van deze acties leidt hem door een leerrijk proces van trial and error, waarbij hij spelenderwijs de fysieke eigenschappen en mogelijkheden van de verschillende ballen leert begrijpen.
Bij het experimenteren draait het om de vraag welke handelingsmogelijkheden de meest interessante ervaringen of gevolgen opleveren. Welke speelkriebels ontstaan er uit deze acties? Niet elke activiteit die als interessant wordt ervaren, biedt echter een vervolgperspectief: het kapottrappen van een ballon kan bijvoorbeeld erg leuk zijn, maar zodra de ballon stuk is, is de activiteit ook direct afgelopen.
Het onderscheid tussen verkennen en experimenteren is niet altijd duidelijk en eenduidig te definiëren. Veelal hangt het verschil samen met de tijd die een kleuter met specifieke materialen heeft doorgebracht. Dit onderscheid wordt ook wel beschreven als het verschil tussen ongericht en gericht verkennen. Terwijl ongericht verkennen meer spontaan en breed is, impliceert gericht verkennen dat een kind met een bepaald doel of specifieke focus materialen en hun mogelijkheden onderzoekt.
Voorbeeld – Speelkriebels met pittenzakken
Tijl heeft voor de derde keer gekozen voor de activiteit ‘het gooien van pittenzakken in een doos’. De ene keer loopt hij naar de doos toe en laat hij alle drie de zakjes er tegelijk invallen. Een andere keer staat hij op een kleine afstand en gooit de pittenzakjes met wisselende handen richting de doos; één zakje belandt erin. Bij een volgende poging plaatst hij de doos tegen de muur aan. Tijl bedenkt steeds nieuwe manieren om met hetzelfde materiaal te spelen en past spelenderwijs het arrangement aan, waardoor hij telkens een andere speelkriebel ervaart. Dit proces van experimenteren en aanpassen helpt Tijl niet alleen in zijn beweegontwikkeling, maar stimuleert ook zijn creativiteit en probleemoplossend vermogen.
Bij herhalend handelen draait het om het consequent herhalen van bepaalde acties. Kinderen herhalen activiteiten vaak omdat ze genieten van het gevoel van bekwaamheid of vanwege een specifieke beleving die de activiteit oproept. Echter, aanhoudend herhalen kan soms ook wijzen op een gebrek aan vooruitgang of ideeën over hoe verder te gaan met de activiteit. Dit kan leiden tot een verminderde betrokkenheid bij de activiteit, wat een teken kan zijn dat het kind behoefte heeft aan nieuwe uitdagingen of veranderingen in de speelomgeving om verder te kunnen groeien en ontwikkelen (Feldman, 2013).
Voorbeeld – Het plezier van de herhaling
Aan het einde van de les krijgen de kinderen de vrijheid om zelf te kiezen wat ze willen doen. De meeste kinderen starten bij het klimtuintje en zoeken na enige tijd een andere activiteit op. Iedereen is actief en energiek bezig. Gabriel, echter, kiest direct voor de glijbaan. Hij besteedt vijf minuten aan niets anders dan het opklimmen en afglijden, keer op keer. Zelfs wanneer een ander kind tussendoor gaat, wacht hij geduldig, om vervolgens weer snel zijn beurt te nemen en de cyclus te herhalen. Voor Gabriel is het steeds weer herhalen van dezelfde beweging een bron van vreugde, waarmee hij duidelijk geniet van het proces zelf, ongeacht de eenvoud van de activiteit.
Bij spelend handelen staat het flexibel en gevarieerd inzetten van reeds bekende handelingsmogelijkheden centraal. In deze vorm van handelen is er geen barrière meer tussen het kind en de situatie. Dit manifesteert zich in de diversiteit aan handelingen die het kind laat zien. Verrassende effecten die tijdens het spelen optreden, kunnen de aanzet zijn tot nieuw experimenteel gedrag; zo ontstaat er een nieuwe speelkriebel. Materialen en situaties die het combineren van verschillende handelingsmogelijkheden mogelijk maken, zijn bij uitstek geschikt om spelend handelen te stimuleren, zoals Bosch in 2009 al aantoonde. Dit type spelgedrag is essentieel voor de ontwikkeling van het kind, omdat het niet alleen de creativiteit en innovatie bevordert, maar ook het probleemoplossend vermogen en de adaptieve vaardigheden.
Voorbeeld – Het plezier van de verrassing
Samuel en Yusuf beleven samen veel plezier met een bal. Ze ontdekken dat het een behoorlijke uitdaging is om de bal zo te stuiteren dat deze precies in een doos belandt. De pret is groot wanneer Samuel het voor elkaar krijgt de bal na een stuit precies in de doos te laten komen, waarna de bal er weer uitspringt, tegen de muur botst en terugkaatst. Yusuf sprint er vliegensvlug naartoe om de bal te vangen. Hun gelach vult de ruimte, ze rennen opgewonden naar de juf om hun ontdekking te delen en proberen vervolgens de truc opnieuw uit te voeren. Deze spontane en onverwachte wending in hun spel zorgt niet alleen voor amusement, maar stimuleert ook hun verlangen om verder te experimenteren en hun vaardigheden te testen.
Wil je meer informatie over het bewegen van jonge kinderen, speelkriebels en beweegtuinen? Neem dan zeker eens een kijkje op deze pagina. Misschien vind je hier precies wat je zoekt!