Door je heel specifiek op leerdoelen te richten – want wees eerlijk, onderwijs moet wel ergens toe leiden – en daarop te evalueren blijft de bijvangst buiten beeld. Het vrijwel geheel ontbreken van aandacht voor de categorie onvoorziene maar gewenste onderwijsopbrengsten heeft voor een belangrijk deel te maken met de manier waarop leerkrachten, directies en de inspectie onderwijs- en lesdoelstellingen evalueren.
Worden onderwijsactiviteiten dan niet op bijvangsten geëvalueerd?
Hoe logisch dat ook lijken mag, meestal is dat niet het geval. Hoogst zelden of vrijwel nooit is er aandacht voor.
De evaluatie van onderwijsgevenden is gericht op het proces en het product van de lesgeefactiviteiten. Bij productevaluatie vraag je je af in hoeverre de kinderen de vooraf geformuleerde doelstelling gen hebben gerealiseerd, Bij procesevaluatie gaat het om de vraag wat de bijdrage van de leerkrachtactiviteiten is geweest. Deze ‘klassieke evaluatievragen’ hebben impliciet grote gevolgen voor het gedrag waarnaar wordt gekeken (Lowyck, 1995; Valcke, 2010).
Er was eens...
Er gebeurt veel tijdens een les bewegingsonderwijs. Het is een hele kunst en kunde oog te hebben voor en te zien wat er allemaal gebeurt.
De waterdrager
In een warm land hier ver vandaan, leefde een waterdrager die elke dag met twee aarden kruiken aan een bamboestok over zijn schouders water ging halen voor zijn meester. Het waren geen nieuwe kruiken meer – al zo lang hij zich kon herinneren gebruikte hij dezelfde kruiken. Eén kruik was vanwege ouderdom – en een heel klein ongelukje – gebarsten. Helemaal onderin zat een vrijwel onzichtbare kleine barst. En ja, dat had gevolgen: onderweg sijpelde er druppelsgewijs wat water uit de kruik, zodat hij bij aankomst niet helemaal vol meer was.
In plaats van twee kruiken water, kreeg de meester elke keer maar ruim anderhalve kruik water. De gebarsten kruik begon zich steeds meer te schamen voor zijn gebrek en op een dag zei hij tegen de waterdrager: ‘Neem mij niet kwalijk, ik doe mijn uiterste best, maar ik kan nooit al het water binnenin me vasthouden. Ik schaam mij diep dat ik niet net zo goed al het water kan meenemen, als de kruik aan de andere kant.’ De kruik wilde zich wel onzichtbaar maken omdat hij zich zo schaamde voor zijn tekortkoming. Hij voelde zich maar een halve kruik en wilde er eigenlijk liever mee ophouden.
Hij kon aan niets anders meer denken. Als hij nou maar iets wist te verzinnen waardoor hij óók al het water kon behouden. Maar nee, hij kon het niet anders doen, want die barst was er nou eenmaal – ook al zag niemand het.
De waterdrager begon te lachen en zei: ‘Ben je nou helemaal mal? Heb je me horen klagen? Het geeft immers niks dat er geen twee volle kruiken water in het huis aankomen! Ik heb aan anderhalve kruik water per dag genoeg. Tob er maar niet langer over. Het is goed zo.’ Een poosje ging het goed, en de waterdrager hoorde de oude kruik niet meer. Er gingen nog altijd vele druppels water verloren, maar erger dan het was werd het niet. De waterdrager was het hele voorval eigenlijk alweer vergeten. De kruik niet. Hij had er nog altijd veel moeite mee. Hij voelde zich minderwaardig aan de goede kruik aan de andere kant en begon opnieuw te klagen: ‘Ik kan het maar niet van mij afzetten, waterdrager. Ik kan het gewoon niet. Doe mij maar weg en neem een kruik zonder gebreken.’
“De waterdrager nam de kruik eens goed op, en zei tegen hem: ‘Heb jij onderweg wel eens goed om je heen gekeken? Of kijk je alleen maar naar jezelf en naar binnen? Doe je ogen eens open, kruik en zie eens hoe de wereld om je heen eruit ziet!”
Kijk eens wat een prachtige bloemen hier bloeien langs het pad waar je altijd langs komt als we water halen. Geniet eens van de kleuren, en vraag je dan eens af waar die bloemen vandaan zouden kunnen komen … Kijk eens om je heen.’
De kruik deed wat de waterdrager had gezegd, en tot zijn grote verbazing zag hij langs de kant waar hij altijd aan het juk hing, prachtig bloeiende bloemen.
Waarom had hij die nog niet eerder gezien? Hij werd er blij van. Voorzichtig keek hij naar de andere kant van het pad en nee, daar zag hij geen enkele bloem; er was enkel droog zand te zien, waarin stenen en schelpen lagen. Maar een bloem of een grassprietje? Nergens te bekennen. De kruik werd er vrolijk van. ‘Dankjewel, waterdrager, het is fijn naar deze bloemen te kijken terwijl we erlangs lopen. Dat verzoent mij een beetje met mijn lot.’
‘Ja, maar denk nou eens verder na’, antwoordde de waterdrager.
“Heb jij je wel eens afgevraagd waar die bloemen
vandaan komen?”
Daar had de kruik nog geen gedachte aan gewijd. En een tijdlang was het stil. Hoe kan dat toch, dat hier bloemen bloeien en aan de andere kant niet? Hij kon er geen antwoord op vinden. ‘Ik zal je helpen’, zei de waterdrager. ‘Die bloemen heb ik een tijd geleden hier gezaaid. En weet je waarom dat juist hier kon? Dankzij die barst van jou, kan ik die bloemen elke dag al lopend water geven. De andere kruik kan dat niet …! Daarom heb ik alleen aan jouw kant bloemen gezaaid en niet aan de andere kant. De wereld is mooier geworden, kruik, en dat alleen omdat jij een barst hebt waardoor druppels water op de bloemen vallen.’ De kruik wist niet wat hij hoorde. Hij was met stomheid geslagen.
Hij kón iets – juist door zijn onvolkomenheid, door zijn tekortkoming – wat de goede kruik die helemaal gaaf was, níet kon.
De kruik kon het bijna niet bevatten, maar werd er zó blij en warm van.
Hij deed niets anders dan om zich heen kijken, en taalde niet meer naar schaamte over zijn gebrek.
Integendeel, hij kweet zich met grote zorg van wat hij als zijn werk beschouwde: op tijd en zorgvuldig alle bloemen hun druppels water geven. En hij genoot van zijn leven!